تنها روستای صخره ای ایران
روستاي « كندوان» در ۲۲كيلومتري اسكو و ۶۲ كيلومتري تبريز در ميان دره‌اي با صفا كنار رودخانه‌اي پر آب به همين نام واقع شده است و شيوه بناي خانه‌هاي اين روستا از نوع معماري صخره‌اي به شكل مخروطي يا كله قندي مربوط به قرن هفتم هجري است.
اين روستا با ويژگي‌هاي تاريخي،معماري صخره‌اي، مناظر، چشم‌اندازهاي طبيعي و چشمه آب معدني كندوان،از پتانسيل هاي تاريخي و طبيعي ارزشمندي در بخش گردشگر روستاي دامنه برخوردار است.اين آبادي جزو دهستان سهند از توابع بخش مركزي شهرستان اسكو است.
كندوان نه فقط به عنواون يك روستا بلكه به عنوان يك محدوده جغرافيايي با ويژگي‌هاي محيطي، طبيعي، فرهنگي تاريخي و منطقه‌اي توريستي مطرح است.
وجه تسميه روستاي كندوان
كلمه كندوان از دو كله (كند) و (جان) تشكيل شده و در اصطلاح تركي به معني (ره) و جان به معني ( خود ئوز) است با توجه به شرايط اقليمي سرد و يخبندان و توپوگرافي سخت و ناهموار منطقه مردم توانستند با دستيابي به كران‌ها و ايجاد حفره در آنها خود را در مقابل شرايط سخت اقليمي حفظ كنند.اين امر موجب شده كه كلمه جان در آخر كلمه كند به عنوان پسوند قرار گيرد و كلمه كند جان را بوجود آورد.
روستاي كندوان كه از نظر موقعيت جغرافيايي در ارتفاع بيش از ۲۲۰۰ متري و در دامنه شيب تند در امتداد روردخانه استقرار يافته و به علت نداشتن خاك مساعد كشاورزي، نبود راه هاي ارتباطي ، سرما، كمبود زمين‌هاي مسطح براي كشت و زرع و علي الخصوص كشت آبي،داراي شرايط نامساعد زندگي است.
كوهستاني بودن منطقه باعث ايجاد جويبارهايي در سطح مناطق شيب دار است كه به سمت دره حركت مي‌كنند و سرشاخه‌هاي اوليه رود كندوان را تشكيل مي‌دهند.به علت ارتفاع بالا و وجود برف در تمام مدت سال و ذوب تدريجي برف‌ها ، مراتع طبيعي در منطقه وجود دارد به همين جهت دامداري جزو فعاليت هاي اصلي به شمار مي‌رود و كشاورزي ديمي در دامنه‌ها و زمين‌هاي ناهموار منطقه در مسير چشمه سارهاي آبدار كوهستاني وجود دارد.
بنا به تحقيقي كه توسط دانشكده معماري تهران انجام گرفت و بنا به روايت كهنسالان اين روستا از قرن هفتم هجري به بعد مسكوني شده است. بدين ترتيب كه اهالي كندوان ابتدا ساكن روستاي حيله‌ور كه در دو كيلومتري غرب آن است كه در قرن هفتم هجري مقارن با حمله مغول به دليل عدم امنيت جاني، مالي و بلاياي طبيعي مانند سيل به دشت كوچك مقابل روستاي فعلي عزيمت كردند كه اين دشت ابتدا محل ييلاق ساكنين دهات اطراف بود و حفره‌هاي سنگي را كندند و به صورت مسكن درآوردند.
جهت استقرار مناسب كران ها كه اكثراً رو به جنوب هستند و امنيت جاني و مالي را از دست حمله راهزنان ، بلاياي طبيعي و همسازي با اقليم آنها را به صورت مساكن مطلوب و مناسب جهت تشكيل يك روستا درآورده است.
تنها روستای صخره ای ایران
روايت ديگري حاكي از آنها است كه حدود ۸۰۰ سال قبل گروهي از جنگجويان كه از منطقه عبور مي كردند، كندوان را به عنواون پايگاه خود انتخاب كردند و بعدها همين جنگجويان آن را بصورت دهكده‌اي درآوردند.
برخي از باستان شناسان قدمت اين روستا را به دوره‌هاي پيش از اسلام نسبت مي‌دهند. در دل اين تپه‌هاي بلند كه ارتفاع بعضي از آنها به ۴۰ متر مي‌رسد آغل، انبار و اتاقك حفر شده كه بسيار ديدني است و ضخامت جنس و طبقات تپه‌ها و مخروط ها از نوع اينمبريت و لاهار است كه بر اثر مخلوط شدن مواد آتشفشاني سهند با گل و لاي حاصل از باران سيل آسا به‌وجود آمده است. بلندي اين تپه‌هاي مخروطي و هرمي شكل بيش از ۶۰ متر است.تشكيلات طبقات بر روي آبرفت قديمي واقع شده و رودخانه كندوان بيش از ۱۰ متر از آن را حفر كرده و پايين برده است.
كرانه‌هاي مخروطي شكل دامنه كوه‌هاي سهند براي گردشگران داخلي و خارجي يادآور بهترين مناظر طبيعي و تاريخي ايران است چرا كه اين دامنه روستاي تاريخي و توريستي كندوان را در دل خود جاي داده است.
جاذبه‌هاي اين روستاي تاريخي به گونه‌اي است كه مشاوران سازمان بين المللي گردشگري از ديدن آن به وجد آمده و « كندوان» را يك اثر جهاني دانستند.
دره شمالي جنوبي سرسبز كندوان يكي از خوش آب و هوا‌ترين و زيباترين نقاط كوهستاني ايران به شمار مي‌رود كه علاوه بر نهر نسبتاً بزرگ داراي چشمه‌هاي آب معدني نيز هست كه خواص پزشكي زيادي از جمله دفع سنگ كليه دارد.
معماري صخره‌اي حاكي از صحنه‌هاي مبارزه وجدان انسان با طبيعت و در خدمت گرفتن صخره‌هاي طبيعت است.
به ياد ماندني‌ترين ويژگي « كندوان» سيماي كالبدي آن است، طبيعت در اين بخش از كوهستان سهند، هنرنمايي خود را به شكل صخره‌اي سنگي دوك مانند در برابر چشم آدميان نهاده و آدمي‌از زماني كه به روزگار ساسانيان مي‌رسد با كندن و حفاري كردن اين دوك‌هاي سنگي، يكي از ديدني‌ترين و كم مانندترين نمونه‌هاي معماري را باز آفريده است.
در نگاه نخست به روستاي «كندوان»، مخروط هاي نوك‌تيزي ديده مي‌شوند كه در سطح آنها سوراخ‌هايي وجود دارد. درون هر مخروط، اتاق‌هايي را مي‌توان ديد كه از آنها به‌عنوان فضاهاي نشيمن، آشپزخانه و حتي انبار و طويله استفاده مي‌شود.
معماري صخره‌اي كندوان حاكي از صحنه‌هاي مبارزه وجدان انسان با طبيعت و در خدمت گرفتن صخره‌هاي طبيعت است.
در معماري معمولي به وسيله مصالح ساختماني گچ ، آهك و خشت هيئت اصلي بنابه وجود مي‌آيد، در صورتي كه در معماري صخره اي، فضاي مورد نظر در درون توده سنگ‌ها هويدا مي‌گردد و سنگ طبيعي نيز مانند كالبد بناها قشري مستحكم در اطراف اين فضا ايجاد مي‌كند.
به ياد ماندني‌ترين ويژگي كندوان سيماي كالبدي آن است، طبيعت در اين بخش از كوهستان سهند، هنرنمايي خود را به شكل صخره‌اي سنگي دوك مانند در برابر چشم آدميان نهاده و آدمي‌از زماني كه به روزگار ساسانيان مي‌رسد با كندن و حفاري كردن اين دوك‌هاي سنگي، يكي از ديدني‌ترين و كم مانندترين نمونه‌هاي معماري را باز آفريده است .
نخستين كساني كه كندوان را شكل داده‌اند با كندن مكان‌هاي بايسته زندگي خود در دل سنگ‌ها بي‌آنكه سيماي طبيعت را براي رسيدن به خواسته خود دگرگون يا ويران كنند، دست به آفرينشي زده‌اند كه نشان از فرهنگ بسيار والاي زيست گروهي دارد.
در كندوان طبيعت، بستر شكل گيري بافت زيستگاه را از پيش در برابر آدمي‌گسترده است و آدمي هشيارانه اين پيشكش را گرامي‌داشته و چيدمان شايسته را همخوان با طبيعت پيش رو خود با زيبايي و آرايي در خور نشان داده است .
جز اتاق‌هاي نشيمن روستائيان، دو مسجد با ستون سنگي و بيش از صدها آغل در دل مخروط ها كنده شده‌اند. در درون هر مخروط بين دو تا چهار طبقه، مسكن ساخته شده است و كوچه‌هاي روستا در حقيقت همان شيارهاي ناشي از جريان تخريبي آب‌ها هستند.
در كندوان طبيعت، بستر شكل گيري بافت زيستگاه را از پيش در برابر آدمي‌گسترده است و آدمي‌هشيارانه اين پيشكش را گرامي‌داشته و چيدمان شايسته را همخوان با طبيعت پيش رو خود با زيبايي و آرايي در خور نشان داده است.
بافت قديمي‌ترين روستاي كندوان كه يكي از زيباترين و منحصر به فردترين روستاهاي تاريخي كشور و تنها روستاي زنده صخره‌اي محسوب مي‌شود، هم اكنون با ساخت و ساز‌هاي جديد در اين روستا كه متفاوت با بافت گذشته است با تهديدي جدي رو به رو شده است.
*روستا ي اشتبين
روستاي اشتبين زادگاه شاعر توانمند آذربايجاني « ابوالقاسم نباتي» نيز در ۱۵۰كيلومتري شمال تبريز يكي از زيبايي‌هاي منحصر بفرد ايران در شمال غرب كشور محسوب مي‌شود.
اين روستا در كنار رود ارس و با فاصله اي مه چندان زياد از اين رودخانه مرزي واقع شده است.
در طراحي خانه هاي اين روستاي تاريخي به دليل اين كه در شيب تند كوه واقع شده ، هوشمندي زيادي به كار رفته است. خانه هاي قديمي اين روستا به شيوه معماري دوره صفويه و قاجار ساخته شده اند.روستاي اشتبين در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
يكي از دلايل بكر ماندن طبيعت و فرم اين دهكده نزديكي آن به مرزهاي شوروي سابق و جلوگيري عوامل اطلاعات و انتظامي رژيم سابق از رفت و آمدها به اين روستا ذكر شده است.
*روستاي سيس شبستر
روستاي سيس در ۱۴ كيلومتري شبستر واقع و از آثار ديدني متعددي برخوردار است از جمله سنگ قيزيل داشن به رنگ سرخي مايل به صورتي و به شكل صندوق است كه دور تا دور آن عباراتي به خط كوفي نقر گرديده است. همچنين مزار پير رجب و شيخ اسماعيل از عرفاي بزرگ قرن هفت و هشت هجري قمري كه در نزديكي آن مجسمه قوچ سنگي بزرگي قرار گرفته ، از اماكن كقدس اهالي محسوب مي شود.
مسجد محمد حنيفه كه بناي اوليه آن منسوب به صفويه است و در كنار آن مقبره باله حسن از مريدان شيخ شهاب الدين اهري قرار دارد از ديگر آثار سيس به شمار مي آيد.
تنها روستای صخره ای ایران
*روستاي قدمگاه
روستاي قدمگاه يا بادميار در جنوب آذرشهر از روستاهايي است كه داراي يك گورستان تاريخي است علاوه بر آن در نزديكي اين روستا غار بزرگي وجود دارد كه به نام معبد يا مسجد غار معروف است.
بعضي از باستان شناسان قدمت اين غار را به دوران پيش از تاريخ نسبت مي دهند وبر اين عقيده اند كه ابتدا به عنوان معبد استفاده شده و بتدريج در قرون شش ، هفتم و هشتم به بعد محل تكيه دراويش و عرفابود و سپس به مسجد تبديل شد. اين معبد به شكل كنبدي استوانه اي به ارتفاع ۱۲ متر با قاعده اي به شعاع هفت متر است كه در نوك گنبد منفذي جهت تهويه و روشنايي تعبيه شده است.در حال حاضر نيز مردم جهت انجام برخي مراسم مذهبي از اين مسجد استفاده مي كنند.
