آموزش کاشت گیاه کتان

گیاه کتان

گیاه کتان، بَزرَگ (با نام علمی:Linum Usitatissimum) به معنی «مفیدترین» از دسته گیاهان گلدار، رده دولپه ای ها، راسته مالپیگی سانان، تیره کتانیان، سرده کتان می باشد. کتان اصالتاً متعلق به سرزمین های ساحل مدیترانه شرقی تا کشور هندوستان می باشد و احتمالاً برای نخستین بار در منطقه هلال حاصلخیز توسط کشاورزان پرورش یافت. گیاه کتان به شکل گسترده ای در اتیوپی و مصر باستان کشت می گردید. در کشور گرجستان، در غارهایی که متعلق به دوران ماقبل تاریخ است، کتان های خشک شده ای کشف شده است که مربوط به ۳۰ هزار سال پیش از میلاد است. کانادا، چین، روسیه، هند، انگلستان، آمریکا، اتیوپی، قزاقستان، اوکراین و آرژانتین به ترتیب ده کشور برتر تولیدکننده کتان در جهان هستند.مغز گردو و بذر کتان دارای بیشترین اندازه اسید چرب امگا ۳ در میان مواد غذایی گیاهی هستند. کتان گیاهی است یکساله با ریشه های نسبتاً عمودی و منشعب همراه با ریشه های کناری طول ریشه اصلی آن گاهی اوقات به ۱۰۰ سانتی متر و ریشه های کناری به ۱۵ سانتی متر می رسد و در مناطق خشک ریشه آن به عمق زیاد خاک فرو می رود.گیاه کتان

ارتفاع ساقه در کتان های لیفی به حدود ۶۵ تا ۱۰۰ و حداکثر ۱۵۰ سانتیمتر و در کتان های روغنی بین ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر است. در کتان های روغنی ساقه منشعب شده در صورتیکه در کتان لیفی انشعاب ندارد. کتان بطور کلی دارای یک ساقه اصلی است که گل ها و میوه و در نتیجه دانه در انتهای ساقه بوجود می آید. برگهای کتان بدون دمبرگ به رنگ سبز مایل به خاکستری و در طول ساقه بطور متناوب و به حالت افتاده قرار گرفته اند. هر برگ دارای سه بریدگی است و برگها از ماده مومی پوشیده شده اند. طول برگهای این گیاه حدود ۲۵ تا ۳۵ میلی متر و عرض آنها از ۲ تا ۱۵ میلی متر تغییر می کند. آرایش گل در انتهای ساقه تشکیل و شامل چندین شاخه فرعی منشعب می باشد که هر شاخه فرعی به یک گل ختم و هر گل نیز تبدیل به یک میوه می گردد. گل کتان از نوع پنتامر (۵ تایی) و خود بارور می باشند.

گلها در انواع مختلف به رنگهای سفید ، زرد ، صورتی ، قرمز ، آبی ، بنفش روشن و بنفش تیره بوده و هر گل دارای ۵ کاسبرگ ، ۵ گلبرگ ، ۵ پرچم و بساک می باشد. تخمدان دارای ۵ حفره است که در هر حفره دو تخمک وجود دارد که به دو دانه تبدیل می شود میوه کتان به صورت کپسول ۵ خانه ای است که در هر کپسول حداکثر ۱۰ دانه وجود دارد. دانه ها کتابی شکل و کشیده و تقریباً مستطیلی که یک طرف دانه ها پهن و بزرگ و طرف دیگر نوک تیز است. رنگ دانه در انواع مختلف از قهوه ای ، قهوه ای مایل به زرد ، زرد تیره ، قهوه ای مایل به سیاه تا سیاه تغییر می نماید.
دانه های کتان روغنی حاوی ۳۰ تا ۴۰ درصد روغن است . ۴۰ تا ۶۰ درصد روغن را ((اسیدلینولییک)) و ۲۵ درصد آن را ((اسید لینولنیک)) تشکیل می دهد . روغن همچنین حاوی اسید استئاریک و اولییک می باشد .غیر از اسیدهای چرب ، روغن شامل مواد موسیلاژی (به مقدار سه تا شش درصد) است که در معالجه برخی بیماریهای مربوط به پوست کاربرد دارد .

قسمت اعظم مواد موسیلاژی را ((اسید گالاکتورونیک)) تشکیل می دهد . دانه های کتان همچنین حاوی پروتئین (۲۵ درصد) ، فسفاتید (۵/۰ درصد) و همچنین گلیکوزیدهای سیانوژن و ویتامین اف است .دوره رویش کتان کوتاه و بین ۹۰ تا ۱۲۰ روز است . چنانچه در فصل بهار کشت شود اولین گلها اواسط بهار (اواخر اردی بهشت ، اوایل خرداد) تشکیل می شوند .
انواع کتان :
کتان بصورت عموم بدودسته تقسیم شده است .
۱- کتان لیفی fiber flax:
عبا رت از کتان است که دارای ساقه های بلند بوده ودارای انشعابات محدود در ساحه فوقانی ساقه می باشد.کتان لیفی بمنظوری الیاف آن کشت می شود وطول معمولی الیاف موجود در ساقه های آن حدود ۴cm-1cm وقطر الیاف آن بین (۸-(۲۵ وبطوری متوسط (۱۲-۱۸) مایکرون می باشد .کتان نظر به داشتن الیاف نرم ،طویل وباکیفیت مناسب برای ریسنده گی می باشد .
۲- کتان روغنی Seed Flax :
به انواع ازگیاهان اطلاق م شود که دارای ساقه های کوتاه وانشعابات زیاد میباشد که در نتیجه آن دانه ها زیاد شده ولی کیفیت الیاف ان برای صنعت ریسنده گی مناسب نیست.کتان روغنی بمنظوری استفاده از دانه شان جهت بدست آوردن روغن کشت می شود.مقداری روغن موجود در دانه کتان ۳۰-۴۰)) وگاهی اوقات ۴۵%می باشد.کتان روغنی جهت رشدونمووتولید دانه خود ضرورت به هوای گرم دارد.
کاشت کتان
این گیاه را همچنین می توان پس از غلات ، نخود و گیاهان وجینی مانند سیب زمینی ، چغندرقند کشت کرد . زیرا پس از برداشت این گیاهان زمین عاری از علف هرز می شود .کتان نسبت به کشت مداوم حساس است و تکرار کشت آن در یک زمین پس از چهار تا شش سال انجام می گیرد . کشت دایمی کتان در یک زمین سبب کاهش شدید عملکرد در سالهای دوم و سوم کشت می شود .کتان تابع شرایط منطقه ، نوع خاک و نوع کتان می باشد. معمولاً اراضی سبک را بایستی زودتر کشت کرد و سپس به کشت زمینهای سنگین اقدام نمود. از طرفی کتانهای پائیزه را باید زمانی کشت کرد که تا قبل از شروع سرمای زیاد گیاه بخوبی رشد کرده و بتواند در مقابل سرمای زمستان مقاومت نماید. کتانهای بهاره را موقعی کشت می نمایند که سرمای زمستان بکلی بر طرف شده و خطر سرمازدگی در پیش نباشد.

تاریخ کشت کتانهای بهاره با در نظر گرفتن شرایط جوی از اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت می باشد. کشت خطی کتان به مراتب بهتر از کشت دست پاش بوده در اینصورت فواصل بوته ها ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و فاصله ردیف ها ۵۰ سانتی متر خواهد بود. در صورتیکه بذر پاشی در شرایط مساعد و خوب انجام شود حدود ۹۰ درصد بذور در مدت پنج روز جوانه تولید می نمایند. در این شرایط هر گاه تعداد بذر جوانه زده در ۵ روز کمتر از ۹۰ درصد باشد. باید مقدار بذر بیشتری کاشته شود تاکمبود قوه نامیه جبران شود زمانی که تعداد بذر سبز شده کمتر از ۷۵ درصد باشد،باید نسبت به کشت مجدد و یا واکاری اقدام نمود.
کتان لیفی وکتان روغنی را مانند گندم بصورت مسطح کشت می کنند در صورت موجودیت تخم مناسب انرا در سطح زمین پاش نمود واز یک قلبه بسیار سبک جهت مخلوط کردن آن با خاک استفاده می شود .
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

شرایط محیطی گیاه کتان

آب وهوا:
کتان گیاه مخصوص مناطق معتد له و گرم سیر است ودر طول دوره رشد ونموی خود به آب وهوای معتدل ،گرم وروطوبت کافی ضرورت دارد سرما ویخبندان باعث محدود ساختن رشدو نموی کتان می شود که علاوه بر عدم رشدو نمو موجب کم شدن کمیت وکیفیت محصول نیز میگردد.کتان روغنی درمنا طقیکه بیشترباران میباردو کتان لیفی در مناطق مرطوب دارای رشدو نموئی زیاد می باشد .تابستان گرم وملائم بارطوبت وهوای زیاد ،بارنده گی زیاد ولی نه شدید برای مزرعه کتان بسیار زیاد سود مند است ولی تابستا ن گرم وخشک باعث کوتاهی الیاف وکم شدن ارزش کتان می شود.کتان از جمله گیاهان روز طویل است هر گاه طول رو ز ۱۸-۱۶ساعت باشد گل دهی درمدت وزمان ۱۵-۱۰ روز انجام وبه اتمام خواهد رسید .
کود حیوانی
نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه کتان دارد . از این رو توصیه می شود فصل پاییز هنگام آماده سازی زمین ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار کود حیوانی به زمین اضافه شود .
کتان در طول رویش به مقادیر متوسطی ازت ، اکسید فسفر و اکسید پتاس نیاز دارد . این عناصر در فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین باید به خاک اضافه شوند . ازت فراوان سبب خوابیدن (ورس) گیاهان روی زمین شده و عملکرد را به شدت کاهش می دهد . فسفر برای این گیاه بسیار مهم است . فسفر نه تنها سبب افزایش عملکرد دانه و روغن آن می شود بلکه رسیدن محصول را نیز تسریع می کند . فصل پاییز هنگام آماده سازی خاک ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود ازت ، ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفر و ۷۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاس باید به زمین اضافه کرد.
PH :
خاک های که دارای PH7 ویاکمی تیزابی باشد برای کشت وپرورش کتان مناسب است لیکن بهترین PH بین ۷ – ۵٫۵می باش
خاک :
زمین که در آن کتان کشت می شود باید دارای عمق کافی وکاملا قابل نفوز باشد خاکهای رسی بدون زه “سبک ” نسبتاعمیق همچنین خاکهائیکه دارای مواد غذائی کافی باشد برای کشت وپرورش نبات کتان منا سب است گیاه کتان زمین های خیلی سبک وزمین های که دارای عکسلعمل اسیدی وآهکی باشد نمی پسندد.
آماده سازی خاک
در فصل پاییز شخم عمیقی زده می شود . سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه باید به خاک اضافه شود . در اوایل بهار پس از شکستن کلوخها با دیسک ، بستر خاک را برای کشت بذر کتان باید کاملا” آماده نمود .
تاریخ و فواصل کاشت
زمان مناسب برای کاشت کتان روغنی اوایل بهار (نیمه دوم اسفند) است . بذرها در ردیفهایی به فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر کشت می شود . عمق بذر کتان موقع کاشت متفاوت است و به بافت خاک بستگی دارد و معمولا” بین دو تا سه سانتی متر مناسب است . برای هر هکتار زمین به ۹۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است .
داشت

مراقبتهای لازم در کشت کتان آبیاری و وجین و مبارزه با بیماریها و آفات می باشد. آبیاری :در مناطقی که باران به اندازه کافی می بارد می توان کتان لیفی را به صورت دیم کشت نمود. کتان روغنی در طول دوره زندگی نسبت به کتان لیفی به آب بیشتری نیاز دارد در مناطقی که هوا گرمتر است باید کشت گردد و زمان لازم برای رشد آن حدود ۱۰۰ تا حداکثر ۱۲۰ روز می باشد که در این مدت لازم است به مقدار کافی آبیاری شود. وجین :لازم است در زمان رشد کتان یک یا دو مرتبه مزرعه وجین شود و دقت شود که در موقع وجین بوته های کتان تکان نخورند زیرا به علت داشتن ریشه های ضعیف امکان از بین رفتن آنها وجود دارد. در صورت زیادی علفهای هرز می توان از علف کشهای شیمیایی استفاده نمود که بهترین زمان مبارزه با علفهای هرز با این مواد موقع ظهور گلهای کتان است. بیماریها و آفات و) آفات مهم کتان عبارتند از :Longitarsus parsulus و Aphtona euphorbia که برای مبارزه با آنها ضد عفونی کردن بذور با لیندین و یا طعمه پاشی در سطح خاک موثر می باشد از دیگر آفات تر یپش کتان می باشد که با حشره کشها می توان با آن مبارزه نمود. از بیماریهای مهم کتان عبارتند از :۱- زنگ کتان که راه مبارزه با آن شامل جمع آوری بقایای گیاهی و معدوم نمودن آنها – رعایت اصول آیش و تناوب – ضد عفونی بذور قبل از کاشتر استفاده از ارقام مقاوم می باشد. ۲- بوته میری کتان. ۳- انگل های گلدار که شایع ترین آنها در مناطق ساحلی شامل سس می باشد. ۴- ورس که می تواند به علت مصرف بیش از حد ازت و آبیاری بی رویه باشد.
برداشت
برداشت کتان لیفی:برای برداشت کتان لیفی باید به مسائل زیر توجه داشت (۱) رشد ساقه کامل شده و ارتفاع قابل استفاده آن بین ۷۰ تا ۹۰ سانتی متر باشد. (۲) ساقه کاملاً خشک نشده و نسبتاً نرم باشد زیرا ساقه های نرم الیاف ظراف تر و نرمتر تولید می نمایند (۳) قطر ساقه بیش از اندازه ضخیم نشود (حدود ۲ تا ۴ میلی متر) زیرا ساقه های قطور الیاف زبر و خشن تولید می کنند. (۴) ساقه ها در حالت طبیعی کاملاً ایستاده قرار گرفته ، خمیده و یا خوابیده نباشند زیرا ساقه های خمیده و ورس کرده (خوابیده) محصول کمتری تولید کرده الیاف شکسته نیز کیفیت خوبی ندارند. (۵) برداشت زود و به موقع کیفیت الیاف را بهتر کرده و بقایای ساقه و خرده کاه آن نیز دارای کیفیت بالائی می باشند. ۹- برداشت کتان بذری یا روغنی کتان روغنی را هنگامی باید برداشت نمود که ساقه و برگها شروع به زرد شدن نموده و حدود دو سوم برگها ریزش نامایند. در این حالت رشد کپسولها کامل شده و شروع به زرد شدن نموده اند و قبل از آنکه کپسول ها تیره رنگ شده و به رنگ قهوه ای تیره در آمده و همچنین قبل ار سفت شدن (زیر فشار ناخن له نشوند). بایستی عمل برداشت انجام شود. این زمان معمولاً حدود ۳۰ تا ۳۵ روز پس از ظهور گل ها می باشد.

در موقع برداشت کتان لیفی باید دقت نمود که تمام طول ساقه برداشت شود. بهترین وسیله برداشت استفاده از ماشینهای مخصوص است این نوع ماشینها ساقه ها را پس از قطع از نزدیک سطح زمین در دسته های کوچک ۳ تا ۵ کیلوگرمی دسته بندی کرده و آنها را به شکل مخروط در روی زمین باقی می گذارد. برای سهولت برداشت می توان چند روز قبل از شروع کار برگهای موجود در روی گیاهان را بوسیله سموم مختلف برگ ریز مانند دی کات Diquat و غیره به نسبت ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم در هکتار که سبب ریزش برگها می شوند از بین برد. تا عمل برداشت ساده تر انجام شود.ماشینهای برداشت می توانند روزانه ۳ تا ۵ هکتار را برداشت نمایند.پس از برداشت الیاف موجود در ساقه ها را به دو روش استفاده از آب گرم و یا لیف کشی روی زمین جدا می کنند. مقدار محصول کتانهای روغنی بین ۷۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلو و در هکتار متغیر است. لیکن اگر عملیات زراعی کامل باشد این مقدار به ۲۵۰۰ کیلوگرم نیز می رسد مقدار روغن کتانهای روغنی بین ۳۰ تا ۳۵ و گاهی ۴۵ درصد می باشد و حدود ۱۵ تا ۲۵ روز پس از گل دادن که رشد دانه ها کامل می شود روغن در دانه ها شروع به جمع شدن می کند بطور متوسط از هر هکتار کتان روغنی می توان حدود ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم روغن بدست آورد.مقدار الیاف تولیدی در هر هکتار بطور متوسط ۵۰۰ تا ۹۰۰ کیلوگرم است.کتان کیفی معمولاً فاقد محصولات فرعی می باشد.
زمان کشت :
زمان کشت کتان مربوط به شرایط محیطی ، نوع خاک ، ونوع نبات میشود. معمولا زمین های سبک را زود تر کشت کرده وسپس زمین های سنگین را زرع می نما یند.کتان خزانی رازمانی باید کشت کرد که تا قبل از شروع سرمای زیاد گیاه بخوبی رشد کرده وبتواند در مقابل سرمای زمستان مقاومت نماید ( ۱۵-۱۶ درجه سانتی گرید حرارت متوسط) کتان های بهاری وقت کشت میشود که سرمائی زمستان بکلی برطرف شده وخطر یخذدگی در پیش نباشد .جهت بدست اوردن حاصل بیشتر لازم است از تاخیر درکشت خود داری کرد .کتان را باید زمانی کشت نمود تاحد متوسط درجه حرارت شبانه روزی در مناطق زمستان نیمه سرد به ۱۰ درجه سانتی گرید ودر مناطق سرد تر به ۱۲-۱۰″در جه سانتی گرید رسیده باشد .

خواص داروئی کتان:

روغن تخم کتان علاوه بر داشتن Omega-3 دارای ویتامین E نیز می باشد و حتی اگر بمقدار بیش از احتیاج ( یک قاشق چایخوری در روز ) مصرف شود عوارض جانبی نخواهد داشت .
خاصیت مهم دیگر روغن کتان اثر ضد تورم آن می باشد . میگرنهای دردناک را شفا داده و عادات ماهانه دردناک را از بین می برد
مطالعات جدید نشان داده است که روغن تخم کتان حتی می تواند مصونیت بدن را در مقابل بیماریها بالا ببرد . استفاده از این روغن از سرطان جلوگیری می کند .
تخم کتان بعلت داشتن موسیلاژ زیاد نرم کننده بسیار خوبی است و در رفع یبوست می توان از آن استفاده کرد . بدین منظور باید تخم کتان را روی زبان ریخت و با مقدری آب آنرا بدون جویدن بلعید و یا می توان تخم کتان را در آب خیس کرده و صبح ناشتا خورد .

دم کرده تخم کتان نیز معجزه گر است . دم کرده آن علاج بیماریهای مجاری ادرار ، زخم معده و وروم روده ، یبوست ، ورم مثانه ، سنگ کلیه ، سرفه ، دردهای پریود و حتی مرض قند می باشد .
می توان تخم کتان را با مقداری آب جوشانید و سپس جوشانده آنرا در داخل وان حمام ریخت و در آن دراز کشید . خارش پوست را فورا از بین می برد .

تخم کتان و کاهش چربی شکم :تخم کتان از جمله موادی است که به طور چشم گیری برای کاهش چربی شکم مورد استفاده قرار می گیرد ، این دانه با اثرات معجزه گر به شما کمک می کند تا شکمی صاف داشته باشید و کاهش وزن خوبی را تجربه کنید ، اثراتی مانند کاهش نفخ ، پاکسازی معده ، آب کردن چربی ها ، برطرف کردن تورم سلولی و ورم بدن.

تخم کتان و کاهش اشتها :از آنجا که تخم کتان یک دانه روغنی است می تواند موجب احساس سیری بشود بنابراین اگر ۳۰ دقیقه پیش از غذا یا همراه با مصرف غذا از ۱ قاشق چایخوری پودر تخم کتان استفاده کنید احساس سیری به شما دست میدهد و نمی توانید زیاد غذا بخورید و همین به مرور موجب کاهش وزن و کاهش چربی شکم می شود. اگر از تخم کتان در هنگام خوردن غذا استفاده کنید باعث می شود که هنگام هضم غذا محتویات معده بیشتر در معده بمانند و به صورت آهسته و کم کم وارد روده کوچک شوند و این موجب می شود که سطح انسولین پایدار بشود و موجب کاهش اشتها می شود ، از طرفی تخم کتان با تنظیم سطح انسولین موجب کاهش هوس خوردن غذاهای چرب می شود که خود نقش بسیار مهمی در کاهش وزن و کاهش چربی شکم دارد.

تخم کتان و کلسترول :ماده موجود در تخم کتان دارای خواص مهمی است که در کاهش کلسترول خون در طی ۸ هفته بسیار کمک کننده است ، اگر هر روز ۲۰ گرم از این ماده را مدت در ۸ هفته مصرف کنید سطح کلسترول و چربی بد خون به خوبی کاهش خواهد داشت.

نحوه استفاده از تخم کتان :برای کاهش وزن میتوانید از دم کرده تخم کتان هر روز ۲ فنجان استفاده کنید ، پودر تخم کتان قبل از غذا برای کاهش اشتها و یا همراه با غذا برای کنترل هضم غذا و کاهش چربی ، کاهش نفخ و پاکسازی دستگاه گوارش مفید است.

بهتر است پودر تخم کتان را در دمای اتاق نگهداری کنید و پیش از مصرف آسیاب کنید ، میزان مصرف تخم کتان برای افراد بزرگسال ۲ قاشق چایخوری در روز و برای افراد نوجوان ۱ قاشق چایخوری در روز می باشد.
آیا تخم کتان فقط مناسب چربی شکم است :این گفته حقیقت ندارد که تخم کتان فقط چربی های ناحیه شکم را از بین می برد ، از آنجا که بیشترین لایه های چربی در شکم هستند تاثیر بیشتری بر روی شکم دیده می شود و بدین صورت باید گفت اگر توده چربیهای کل بدن به یک اندازه باشد روند لاغر شدن و کاهش وزن و تناسب اندام با استفاده از تخم کتان می تواند به صورت یک روند متناسب در کل بدن مشاهده شود.
تخم کتان و درمان بیماری ها :تخم کتان برای درمان و پیشگیری از سرطان و بیماری های قلبی ، جلوگیری از پوکی استخوان ، کاهش کلسترول خون ، کاهش گر گرفتگی زنان بخصوص گر گرفتگی های دوران یائسگی ، کاهش قند خون ، سلامت روان ، حفاظت بدن در برابر اشعه های مضر و … کاربرد دارد.